Phim Xích Lô (1995) của đạo diễn Trần Anh Hùng không chỉ là một câu chuyện về những con người khốn cùng trong xã hội, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật đầy tính thị giác. Dưới góc nhìn của một người làm thiết kế, bộ phim này giống như một bức tranh sống động, nơi màu sắc, bố cục và ánh sáng không chỉ tạo nên thẩm mỹ mà còn kể chuyện, truyền cảm xúc một cách mạnh mẽ.
Màu Sắc – Ngôn Ngữ Của Cảm Xúc
Ngay từ những cảnh đầu tiên, Xích Lô đã vẽ nên một không gian ngột ngạt, đậm chất hiện thực nhưng cũng đầy chất thơ. Những gam màu vàng úa, xanh lam đậm và đỏ thẫm bao trùm lấy bộ phim, không chỉ để tạo bầu không khí mà còn mang những tầng nghĩa sâu sắc. Màu vàng úa gợi lên sự cũ kỹ, bạc màu của một xã hội bế tắc, xanh lam đậm khiến mọi thứ trở nên u uất, còn đỏ thẫm như những mảng màu bạo lực và khát khao đang len lỏi trong từng nhân vật.
Nhưng chính trong không gian tù túng đó, đôi khi lại xuất hiện những mảng màu dịu dàng – như sắc trắng của một chiếc áo, ánh nắng vàng nhẹ nhàng xuyên qua những khung cửa, hay ánh đèn neon lấp lánh trên phố đêm. Những cảnh tình yêu hiếm hoi trong phim – cái chạm tay vụng về, ánh mắt đầy thương tổn – đều được đặt trong bối cảnh đầy tương phản: giữa một Sài Gòn hỗn loạn, tàn dư của chiến tranh vẫn còn vương vấn. Chính sự đối lập này càng làm nổi bật sự mong manh của cảm xúc con người, như một đốm sáng le lói giữa bức tranh đầy u ám.
Nhìn Xích Lô, có cảm giác như đang bước vào một bức tranh của Francis Bacon – nơi những sắc màu không còn chỉ để làm đẹp mà là để bóc tách tâm lý, để lột tả sự giằng xé và tuyệt vọng.
Bố Cục – Mỗi Khung Hình Đều Là Một Tác Phẩm
Trần Anh Hùng không đơn thuần đặt máy quay để ghi lại câu chuyện, mà ông dàn dựng từng khung hình với sự chắt lọc và tinh tế. Những góc quay rộng, những con hẻm dài hun hút, những khoảng trống im lặng giữa đô thị ồn ào – tất cả đều có chủ đích. Nhân vật bị vây quanh bởi những bức tường loang lổ, những bóng đổ dài trên mặt đường, như thể đang bị giam cầm trong chính cuộc đời mình.
Có những cảnh phim, nhân vật đứng một mình giữa không gian rộng lớn, nhỏ bé và lạc lõng đến nao lòng. Điều này gợi nhớ đến tranh của Edward Hopper – nơi con người luôn lẻ loi giữa những khuôn hình tưởng chừng bình thường nhưng chất chứa sự cô độc sâu sắc.
Ánh Sáng – Khi Bóng Tối Cũng Biết Nói
Ánh sáng trong Xích Lô không chỉ giúp nhìn rõ mọi thứ, mà nó còn là một phần của câu chuyện. Những tia sáng yếu ớt từ đèn đường, những bóng tối phủ lên khuôn mặt nhân vật, tất cả tạo ra sự tương phản rõ nét giữa hy vọng và sự khắc nghiệt của cuộc đời.
Ánh sáng cũng là yếu tố giúp khắc họa sự đối lập giữa những khoảnh khắc yêu thương và hiện thực khốc liệt. Một ngọn đèn vàng ấm áp giữa đêm tối, một tia nắng xuyên qua song cửa, một khoảng lặng trong quán nước ven đường – tất cả những khoảnh khắc ấy tạo nên điểm sáng hiếm hoi trong thế giới đầy tăm tối của các nhân vật. Đó có thể là những khoảnh khắc ngắn ngủi, nhưng chính sự mong manh đó lại làm cho chúng trở nên đáng nhớ hơn.
Cách sử dụng ánh sáng này có gì đó giống với kỹ thuật chiaroscuro của Caravaggio – nơi mà ánh sáng không chỉ để chiếu rọi, mà còn để kể chuyện, để nhấn mạnh sự đối lập giữa cái thiện và cái ác, giữa nỗi đau và những tia hy vọng le lói.
Nhịp Điệu – Một Giấc Mộng Chậm Rãi Và Ám Ảnh
Nếu chỉ nhìn vào nhịp phim, có thể thấy Xích Lô không vội vàng. Mọi thứ diễn ra chậm rãi, có phần lặp lại, như một bài thơ đang được đọc một cách trầm tư. Những chuyển động trong phim không dồn dập, mà đôi khi như đang trôi qua trong một giấc mơ – có lúc rõ ràng, có lúc mờ ảo, khiến người xem có cảm giác như đang lạc vào một thế giới vừa thực vừa siêu thực.
Sự chậm rãi này giúp cảm nhận được từng khoảnh khắc, từng ánh mắt, từng sự giằng xé của nhân vật. Mọi thứ cứ lặng lẽ diễn ra, để rồi đến cuối phim, những hình ảnh ấy vẫn còn đọng lại trong tâm trí, như một vệt màu chưa khô trên bức tranh đầy ám ảnh.
Xích Lô không chỉ là một bộ phim, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật. Nó không chỉ kể chuyện bằng lời thoại hay hành động, mà còn bằng màu sắc, ánh sáng, bố cục và nhịp điệu. Dưới góc nhìn của một người làm thiết kế, bộ phim này là minh chứng rõ ràng cho sự giao thoa giữa điện ảnh và hội họa – nơi mỗi khung hình đều có thể đứng độc lập như một tác phẩm nghệ thuật thực thụ.
Có những bộ phim xem xong rồi quên, nhưng cũng có những bộ phim như Xích Lô, vẫn ám ảnh mãi về sau, như một bức tranh mà dù không muốn nhìn lại, vẫn chẳng thể rời mắt.
